понедељак, 24. октобар. 2011. 20:10

U savremenoj proizvodnji povrća, početkom 80-tih godina prošlog veka došlo je do unapređenja u razvoju rotofreze pri čemu su na prednjem delu, sa leve i desne strane postavljeni diskovi pomoću kojih se formiraju razori, a rotofreza se transformiše u mašinu za formiranje gredica.

Rotofreza (freza, rotaciona sitnilica, rotovator) primenjuje se kako za izvođenje osnovne i dopunske (površinske) obrade zemljišta, tako i za izvođenje međuredne obrade. Glavna primena rotofreze je pri izvodenju dopunske obrade zemljišta, posle oranja.
Postavlja se pitanje zašto se 70-tih godina prošlog veka smatralo da rotofreza doprinosi kvarenju strukture zemljišta, a danas se misli suprotno.

Rotofreza je najčešće traktorom nošena mašina, pri čemu radni organi dobijaju pogon od priključnog vratila traktora, (540 ili 1.000 o/min), preko kardanskog vratila i sistema prenosnika (zupčanika, lančanika i lanca).

Radni organi rotofreze su horizontalno vratilorotor, na kojem su po širini radnog zahvata postavljeni vertikalni nosači (rozete, diskovi), za koje su pričvršćeni noževi. Kod rotofreze noževi su izvedeni u obliku slova “L” sa vertikalnom i horizontalnom oštricom.

Na svakom vertikalnom nosaču postavljeno je najčešće 6 noževa, i to 3 leva i 3 desna. Jedino krajnji vertikalni nosači imaju po 3 noža (krajnji desni nosač 3 leva noža, a krajnji levi nosač 3 desna noža). Raspored noževa po širini vratila je izveden spiralno, radi uravnoteženja otpora.

Kinematika radnih organa rotofreze je složena, pošto se rotaciono kretanje radnih organa slaže sa translatornim kretanjem agregata (traktor+rotofreza). Rezultat slaganja ovih kretanja je dobijanje trohoide za trajektoriju vrha noža.

Od priključnog vratila traktora pomoću kardanskog vratila, direktno se prenosi obrtni momenat na rotor sa noževima, koji odsecaju i otkidaju plastice zemlje od oraničnog sloja i odbacuju ih unazad na poklopac rotofreze.

Usled intenzivnog udaranja čestica zemlje o poklopac rotofreze, koji je izrađen od lima, čestice zemlje se razbijaju, usitnjavaju i odlažu na površinu zemljišta, obrazujući obrađeni sloj. Usled velike brzine obrtanja noževa i relativno male brzine kretanja rotofreze dolazi do prekomernog usitnjavanja čestica zemlje i stvaranja praškaste strukture, što utiče na kvarenje strukture zemljišta, pa je to i odgovor na prethodno postavljeno pitanje.

Iz navedenih razloga, u savremenoj proizvodnji povrća, početkom 80-tih godina prošlog veka došlo je do unapređenja u razvoju rotofreze, pri čemu su na prednjem delu, sa leve i desne strane postavljeni diskovi pomoću kojih se formiraju razori, a rotofreza se transformiše u mašinu za formiranje gredica (tzv “gredičar”).

Istovremeno, umesto jednog rotirajućeg vratila postavljena su dva pri čemu su na prednjem vratilu umesto “L” noževa postavljeni noževi sa koso postavljenom oštricom u odnosu na vertikalnu ravan, približno 45°, dok je drugi rotirajući elemenat izveden u obliku glatkog valjka sa čeličnim prstima. Drugi rotirajući elemenat dobio suprotan smer obrtanja.

Na ovaj način, dobijena je tzv. slojevita obrada zemljišta, bez stvaranja praškaste strukture zemljišta. Prednji rotor sa noževima zadržao je smer obrtanja kao i kod standardne freze (u smeru obrtanja točkova traktora), pri čemu su dobijene zemljišne čestice srednje krupnoće u odnosu na krupne zemljišne čestice, koje su nastale u procesu izvođenja osnovne obrade zemljišta. Usled suprotnosmernog obrtanja zadnjeg rotora, čelični prsti dodatno usitnjavaju srednje krupne zemljišne čestice, pri čemu se dobijaju sitne zemljišne čestice. Istovremeno, glatki valjak sa čeličnim prstima sabija usitnjene zemljišne čestice sa jedne strane, a takode dodatno

usitnjava čestice koje se nalaze ispred njega, a iza prednjeg rotora, prebacujući ih preko sebe, pri čemu dolazi do finog usitlljavanja površinskog sloja zemljišta.

U zavisnosti od tehnologije gajenja pojedinih povrtarskih vrsta, opisana rotaciona sitnilica može da izvodi površinsku pripremu zemljišta na ravnoj površini, da formira standardnu gredicu ili da formira više mini gredica.

Visina formiranih gredica iznosi do 25 cm, širina jedne standardne gredice iznosi najčešće od 100 do 140 cm, zavisno od modela mašine, odnosno tehnologije gajenja, minimalna širina kanala između gredica iznosi 20 cm, a minimalna širina mini gredica iznosi 25 cm.

Formiranje gredica i mini gredica izvodi se kako na otvorenom polju, tako i u objektima zaštićenog prostora. Na navedenim mašinama,

mogu kao dodatna oprema da se postave uređaji za unošenje mineralnih hraniva i insekticida. Početkom 21-og veka nastavljen je razvoj rotofreza (rotacionih sitnilica), odnosno sada već mašina za formiranje gredica.

Prof. dr Anđelko Bajkin